Çığ Nedir? Çığ Nasıl Oluşur?

Kısaca tanımı Eğimli yamaçlardan yuvarlanan ve yuvarlandıkça da büyüyen kar kütlesine çığ denir. Çığ olayı, kar yağışının ve yamaç eğiminin fazla olduğu, bitki örtüsünden yoksun yerlerde görülür. Çığ olayı, bazen eski kar tabakası üzerindeki yeni kar örtüsünün bazen de zeminin üzerindeki bütün kar örtüsünün kayması şeklinde olur. Kar yağışından sonra rüzgârın oluşması, kar örtüsünün belirli alanlarda birikmesine bu da çığ olayına neden olabilmektedir. Kar örtüsü üzerine yağmur yağması, örtünün ağırlığını arttırdığı için çığlara neden olabilmektedir. Bu tür çığlar çoğunlukla ilkbaharda gerçekleşir.

ÇIĞ NEDİR, NASIL OLUŞUR?
Çığ, genellikle bitki örtüsü olmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve/veya dış kuvvetlerin etkisi ile başlayan bir ilk hareket sonucu (tetiklenen), yamaçtan aşağıya doğru hızla kayması olarak tanımlanır.
Çığ kısaca, kar tabakası veya tabakalarının iç ve dış kuvvetler etkisi ile yamaç eğim yönünde gösterdiği akma hareketidir. Kar tabakalarının birbirlerinden farklı özellikleri olacağından; çığ, bazen diğer bir tabaka üzerinde kayan bir tabaka veya tabakalar ile veya tüm tabakaların zemin üzerinde topluca kaymaları sonucunda oluşur.

Çığa Neden Olan Önemli Faktörler Nelerdir?
Yoğun Kar Yağışı ilk faktörlerden biridir.
Yamaçlarda kar birikmesine yol açan yoğun kar yağışı, çığ oluşumu için temel şartlardan biridir. Şiddetli kar fırtınalarının çığlara yol açma olasılığı daha yüksektir. Çünkü çığın kolayca başlayabileceği dengesiz alanlarda kar biriktirirler.
Rüzgar Yönü faktörü
Rüzgârın estiği yön, aynı zamanda yamaçlarda kar birikimi düzenini de belirler. Yukarı doğru esen kuvvetli rüzgarlar, dik yamaçlarda kar kütlesinin toplanmasıyla sonuçlanabilir veya karın bir dağa aşırı hakim olmasına neden olabilir. Bu kar kolayca çığ üretebilir.
Kar Tabakası
Eğimde oluşan, bir kar tabakası buza döndüğünde ve daha sonra buz tabakasının üstünde biriken başka bir tabaka oluştuğunda, en ufak bir tetikleyicide tabaka aşağı kaymaya karşı oldukça hassastır.
Dik Eğimler
Bir çığ sırasında yerçekiminin etkisi altında, kar aşağı doğru kayar. Böylece, yamaçlar daha dik olduğu için daha hızlı bir şekilde yuvarlanmaya başlayan kar kütleleri çığa sebep olur. Dengesiz kar kütlesine düşen bir kaya gibi küçük bir cisim büyük bir çığa neden olabilir.
Yüksek Sıcaklıklar
Daha yüksek sıcaklıklar, yüzeydeki kar tabakasının erimesine neden olabilir. Ani bir kar yağışı nedeniyle üstte yeni bir kar katmanı biriktiğinde, bu katman, üzerinde durduğu kaygan yüzey nedeniyle aşağı kaymaya karşı oldukça hassastır.
Depremler
Depremler zeminin titreşmesine neden olan dalgalar üretir. Dağlarda bir tabaka karın altındaki zemin titreştiğinde, karı yerinden çıkarabilir ve çığ olarak aşağıya doğru yuvarlanmasına neden olabilir.
Makineler ve Patlayıcılar Tarafından Oluşan Hareketler veya Titreşimler
Genellikle dengesiz kar tabakaları olan bölgelerde, kar motosikletlerinin veya arazi araçlarının titreşimleri, katmanları yerinden oynatabilir ve yerçekimi sayesinde kaymalarına neden olabilir. Kayaları parçalamak için patlayıcı madde kullanıldığı zaman, patlamadan kaynaklanan güçlü titreşimler nedeniyle çığ oluşumu gerçekleşebilir.
Ormansızlaşma (ağaçları yok etme)
Bitki örtüsü genellikle toprağı, doğal afetlere (sel, fırtına, erozyon, çığ) karşı korur. Yamaçtaki ağaç sıraları, çığın bir dağın tabanında bulunan yerleşimlere ulaşmasını zorlaştırabilir. Ayrıca çığın hareketini yavaşlatabilir. Bununla birlikte, ekonomik kazançlar için insanların eğimli alanları ormansızlaştırması aynı bölgede yaşanan önceki çığlara karşı daha hassas hale getirir.
Kış sporları etkinlikleri
Çoğu zaman, kayakçılar veya dik yamaçlar içeren diğer kış sporları aktiviteleri tarafından gevşek bir kar tabakasında sebep oldukları basınç çığ tetikleyen diğer bir faktördür.
Anlatmış olduğum tüm faktörler ülkelerde yaşanan en önemli faktörlerin içindedir.
Türkiye ve Çığ Vakalarının durumuna bakalım
Türkiye’nin özellikle kuzey-kuzeydoğu ve doğu kesimlerinde, çığ olayına uygun meteorolojik koşullara sahip dağlık alanlar mevcuttur. Ortalama yüksekliği 1000 m’yi geçen ve çığ oluşumuna uygun alanların yüzölçümü bu bölgeler içinde çok yüksek bir yüzdeye sahiptir. Bu bölgelerde meydana gelen çığlar, yerleşim yerlerini, yolları, turistik tesisleri ve diğer bütün devlet yatırımlarını tehdit etmektedir. Çığ olayının yerleşim yerlerine etkisi her afet türü gibi sosyal ve ekonomik açıdan olmaktadır.
Afet ve Acil Durum Yönetimi (AFAD) Başkanlığının verilerine göre, ülkemizde 1890 ile 2014 yılları arasında toplam 1997 çığ felaketi yaşandı. Bu olaylarda bin 446 kişi hayatını kaybetti.
ÇIĞ ANINDA NE YAPILMALI?
Çığ genellikle çok hızlı gelişir ve hareket eder. Bu nedenle, çığın oluşması fark edildikten sonra mümkün olduğunca hızlı ve soğukkanlı olunmalıdır. Çığın başlangıç anından sonra, eğer bina içinde değil dışarıda bulunuyorsanız,
– Çığ başladığında, çığın büyüklüğüne, hızına, patikanın genişliğine, etrafta bulunan araçlara (araba, kayak, kar aracı veya hiçbir şey) ve var olan daha güvenli yerlere (büyük ve sabit kayalar, yamaç aşağı girintiler, vb.) bağlı olarak, o alandan çok hızlı bir şekilde ayrılmaya karar vermek gerekir.
– Çığın daha yavaş ve yüksekliğinin az olduğu kenar kısımlarına ulaşmaya çalışmak,
– Bağırarak veya başka ses kaynaklarını (korna, çan, ıslık, siren) kullanarak, diğer insanları uyarmak,
– Eğer çığa yakalanmamız kesin ise veya o anda kayak yapıyor iseniz, kayak sopalarını (batonlar bileğe bağlı olmamalıdır) ve kayakları çıkarıp atmak, sabit bir ağaç (yeterince güvenilir olmasa da çığın büyüklüğüne göre çare olabilir), kaya veya başka bir cisme tutunmaya çalışmak,
– Kırılmış ağaç ve kaya parçalarından uzak kalmaya veya korunmaya çalışmak,
– Yerden de destek alarak yüzme hareketi yaparak akan karın üstünde kalmaya çalışmak,
– Ağzı sıkıca kapatmak, eğer mümkünse kafa karın altında kaldığı anda uzun süre nefesi tutmaya çalışmak,
– Önerilen diğer bir yöntem de akış sırasında oturma pozisyonu almaktır. Bu yöntemde bacaklar ve kollar birbirlerine yapıştırılır ve çığ durmadan kısa süre önce, bacaklar ile yeri sertçe iterek (eğer zemin altta ise veya zemin üzerindeki kar sertleşmeye başlamış ise) kalkmaya çalışmak. Çünkü çığ durduktan sonra, betonumsu bir özellik kazanacak olan kar içinde, değil kalkmak parmağımızı oynatmak bile imkansızdır.
Çığ durmadan önce mutlaka bir el yüzün önünde (ağız ve burnu kapatacak şekilde), diğer el de başın üstünde (yüzeye doğru uzatarak) tutmak ve kar altında kalınan zaman boyunca bizim için hayati önem taşıyacak olan nefes alınan boşluğu (hava kesesi) genişletmek ve bu arada başı sağa sola çevirmeye çalışmak da fayda vardır. Bu hava kesesi, çok küçük olsa bile ağız ve burnun kar ile dolmaması demektir. Kesenin varlığı, kazazedenin her zaman kurtulma şansının olduğunu ümit etmesini sağlar.
– Karda ses iletimi az olmasına rağmen, eğer yüzeye yakın olunduğu hissedilirse ya da öyle olabileceği varsayımını ihmal etmemek için bağırmak faydalı olabilir.
– Bazı olaylar ve araştırmalar göstermiştir ki, sırt çantası taşıyan insanların çığın topuğu civarında yüzeyde kalma şansları, taşımayanlardan daha fazladır.

Eğer bir aracın içinde bulunuyorsanız;
– Motoru durdurup, ışıkları söndürmeli,
– Araçtaki oksijen miktarını korumak için sigara içmemeli ve kibrit yakmamalı,
– Eğer telsiz varsa çağrı yapmalı ve telsizi alıcı konumunda sürekli açık tutmalı,
– Dışarı ses (korna) ve ışık verecek herhangi bir alet (fener gibi) faydalı olabilir,
– Eğer araçta bir çubuk veya benzeri bir alet var ise, bunu kar içine yukarı doğru batırıp kurtarmaya gelecek olanların çubuğu görmelerini ümit etme şansımız da olabilir
– En son olarak da çevreleyen karı kazmaktır. Ancak, kazarken kişi kendini kesinlikle güvende hissetmiyorsa araç içinde kalmanız daha emniyetlidir.

Yukarıdaki önlemlerin hepsi bilimsel olarak düşünlüp hazırlanmış önerilerdir. Pank her zaman sizi hata yapmaya sevk edeceği için çığ anında bu önlemlerden en mantıklı olanı olanı uygualamanız hayatta kalma şansınızı fazlasıyla arttıracaktır. Ülkemizde nadiren ölümlere sebep olsada dikkate almanız faydalı olacaktır.

Kanalıma abone olmayı ve yorum yapmayı unutmayınız. Bir sonraki videomda görüşmek üzere hoşçakalın.