Güçlü ve Büyük Antik Şehir Persepolis

Kuruluşu M.Ö. 6. yüzyılın sonlarına dayanan Persepolis, Pers Krallığı’na başkentlik yapmıştır. Tahta çıkan kralların inşa ettiği çok sayıda anıtsal yapıya ev sahipliği yapa Persepolis, İran’ın başta gelen turistik cazibe merkezlerinden biridir. UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne 1979 yılında dâhil edilmiş olan antik kentteki en eski kalıntıların tarihi, M.Ö. 515 yılına dayanmaktadır. Achaemenlerin törensel başkenti ve Achaemen sanatının gözler önüne serildiği bu şehre İranlılar, Pers mitolojisinde bir karakter olan Cemşid’e atıf olarak Takht-e Jamshid (Cemşid’in Tahtı) demektedir. Şehirde, Büyük İskender tarafından ateşe verilmiş olmasına rağmen, değerli kalıntılar hala etkileyici bir şekilde varlıklarını sürdürmektedir.

Kentin, I. Darius tarafından inşa edilmiş olduğu arkeologlar tarafından keşfedilmiştir. Kraliyetin yeni bir üyesi olan I.a Darius, Persepolis’i Pasargadae bölgesinde yeniden konumlandırmış ve başkent yapmıştır. Ücra ve dağlık bir alanda inşa edilen kent, özellikle bahar mevsiminde ziyaret edilen bir kraliyet ikametgâhı olmuştur. Achaemen krallığının etkin bir şekilde yönetildiği şehirler ise Susa, Babil ve Ecbatana olmuştur. M.Ö. 330 yılında, III. Darius’un yönetimi esnasında şehir, İskender tarafından yağmalanmıştır. İskender, Pers İmparatorluğu’nu fethetmesine bir adım olarak Xerxes (Serhes) Sarayı’nı yakmıştır. M.Ö. 316 yılına gelindiğinde, Persepolis halen bir Makedon İmparatorluğu eyaleti olarak Perslerin başkenti niteliğini sürdürmektedir. Şehir, Seleukos Krallığı altında yavaş yavaş sönmeye başlamıştır. Bu gerileyişten sonra şehir, kalıntıları ile eski ihtişamının izlerini sürdürmeye devam etmiştir. Geçmiş medeniyet tarihinin en önemli kalıntılarından biri olarak kabul edilen Persepolis’in başta gelen en önemli özelliği ustaca inşa edilmiş eşsiz mimarisidir. Duvarlardaki yazıtlardan muhteşem Pers tarihi ve kültürü ile ilgili birçok bilgi edinilebilmektedir.
İskender’in yağması sırasında muhtemelen birçok sanat eseri, kitap ve kültürel sembollerini kaybetmiş olan Persepolis, tarihin derinliklerine hoş bir yolculuktur.

Persepolis Nerededir?
Persepolis, Güneybatı Asya’da konumlanan İran İslam Cumhuriyeti’nin güneybatısındaki Fars Eyaleti’nde yer almaktadır. Antik yerleşim, eyaletin yönetim merkezi olan Şiraz şehrinin yaklaşık 50 kilometre kuzeydoğusunda konumlanmaktadır.

Persepolis’e Nasıl Gidilir?
Persepolis’e direkt ulaşım sağlayan toplu taşıma araçları mevcut değildir. Bu yüzden, 14 kilometre uzaklıkta yer alan, en yakın toplu taşıma imkânının bulunduğu nokta olan Mervdeşt şehrine ulaşım sağlamak tercih edilebilir. Mervdeşt şehrinden Persepolis’e gitmek için ise taksi kullanılabilir.
Mervdeşt’e ulaşmak için ise Şiraz şehrindeki Ali İbn Hamze Terminali’nden minibüse binilebilir veya yakındaki Kur’an Kapısı’ndan kalkan veya durakta duran otobüslerden birine binilebilir.

Darius’un Şehri Persepolis
Pers İmparatorluğu’nun başkenti olan Persepolis, M.Ö. 6. yüzyıl sonlarına doğru Pers Kralı I. Darius (Daryus) tarafından kurulmuştur. Bu antik kent içindeki en görkemli yapı ise tabii ki kralın sarayı olmuş. Saray taşıma toprakla yapılan, tepesi 473 metre uzunlukta, 86 metre genişlikte ve 13 metre yüksekliği olan yapay bir tepe üzerine inşa edilmiş. Sarayın bulunduğu bu taraçaya iki geniş merdivenle çıkılıyor. Merdivenlerin yan duvarları kral Darius’un rakiplerine gözdağı vermek ve gücünü göstermek için yaptırdığı devasa büyüklükteki kabartma heykellerle doldurulmuş.
Darius’tan sonra tahta çıkan diğer Pers imparatorları da bu sarayı kendilerine mekân olarak seçmiş ve her defasında biraz daha büyütüp genişletmiş. Taht salonunda, her biri 20 metre yükseklikte olan ve üzerinde 2 metre yükseklikte başlıkları olan 100 sütundan şimdilerde sadece birkaç tanesi ayakta kalabilmiş. Sütun başlıklarının çoğu insan, boğa ve at başı şeklinde yapılmış. Sarayın iki büyük sütunla tutturulan kapısının yüksekliği 11 metreyi buluyor. Kapıdaki sütunların önünde, yüzleri insan şeklinde olan iki boğa heykeli yer alıyor.
Darius’un, Mısır’ın güneyindeki granit ocaklarından (obilisk taşı) getirilen blok taşlarla yapılmış “Apadama” denilen tören salonu tamı tamına 10.000 kişi alıyormuş. Bu kadar büyük bir kapalı salon günümüzde de dahil olmak üzere başka hiçbir sarayda bulunmuyor. Hazine sarayının geniş avlusuna açılan dört büyük ahşap kapısından bazıları yok olmak üzereyken renkli ve süslü alçılarla kaplanmış.
Sarayın kalıntıları üzerinde dolaşırken özellikle geçiş bölümlerinde sıra sıra dizilmiş heykel kalıntıları bozulmadan günümüze kadar gelebilmiş. Bu büyük sütun kaideler üzerinde, Perslerin sosyal yaşamını ve inançlarını yansıtan çok sayıda heykel bulunuyor. Bunlar iyilik sembolü olan yarı insan bir savaşçıyla kötülük sembolü olan bir canavarın mücadelesini anlatıyor. Bu mücadeleden her defasında zaferle çıkan ise tabii ki iyilik sembolü olan Darius oluyor.

UNESCO ile işbirliği
Persepolis’in yakın tarihteki siyasi çalkantıyla bağlantısına gelince: Ekim 1971’de, Pers Kraliyeti’nin kuruluşunun 2500. yıldönümü kutlamaları sırasında kendini adeta Krallar Kralı Darius ilan eden Şah Rıza Pehlevi’nin tüm dünyada büyük yankı uyandıran görkemli kutlamaları ve tüm ülkelerden davet edilen kral, devlet başkanları, prens ve prensesler ile dünya jet sosyetesine yapılan 100 milyon dolar bütçeli ikramların İran halkının üzerinde büyük bir tepkiye neden olduğu, bu durumun Pehlevi ve İran rejiminin değişikliği üzerinde ilk kıvılcımı başlattığı hâlâ söylenip durur.
Mollalar iktidara geldiklerinde Persepolis büyük bir sessizliğe gömülmüş, hatta bazı sütunların yüzleri bizzat tahrip edilmiş, gezilmesi yasaklanarak askeri bölge ilan edilmiş. Ancak son yıllarda turizmin önemini yeni yeni anlamaya başlayan İran yönetimi UNESCO ile işbirliği yapmaya razı olarak bir dizi ortak projeyle Persepolis’in korunması ve restorasyonu için çalışmalara başlamış.
İran Hava Yolları’nın logosunda Persepolis’te bulunan heykellere yer verilmiş. Yine de en önemli sorun ulaşım sorunu. Şah döneminde Şiraz’dan Persepolis’e direkt otobüs kaldırılırmış. Bugün ise turistler zorlukla ve kendi olanaklarıyla ancak bu antik kente ulaşabiliyor.